PFAS is een verzamelnaam van veel verschillende stoffen met (gedeeltelijk) verschillende eigenschappen. Toch kijken we ernaar als een groep. Omdat er ook een belangrijke gemeenschappelijk eigenschap is die voor problemen zorgt: ze zijn slecht afbreekbaar in het milieu. Ze blijven dus altijd. Forever chemicals. En daardoor kunnen ook die andere eigenschappen voor steeds grotere problemen zorgen. Hieronder lichten we de belangrijkste praktische, schadelijke en chemische, eigenschappen toe.

Kijk op rivm.nl/pfas voor meer informatie

Praktische eigenschappen

PFAS-verbindingen zijn extreem sterk en hebben mede daardoor unieke (combinatie van) eigenschappen zoals slijtvastheid, hittebestendigheid en resistentie tegen vocht, vet, vuil en chemicaliën. Deze (gecombineerde) eigenschappen zorgen voor vele duizenden toepassingen.

De belangrijkste hoofdtoepassingen van PFAS zijn:

  1. Als ingrediënt of hulpstof bij industrieel gebruik: Bijvoorbeeld in koelmiddelen, airconditioning en warmtepompen. Ook word et het gebruikt in  spuitbussen isolatiematerialen, medicijnen en pesticiden. 
  2. Als beschermende coating voor het afstoten van vet en water:  bijvoorbeeld in textiel, pannen, fastfoodverpakking, mobiele telefoons, zonnepanelen, windmolens, motor- en vliegtuigonderdelen, medische machines en implantaten, maar ook in munitie, gitaarsnaren, tanden-flos, contactlenzen en laboratoriumapparatuur. 
  3. Als oppervlakte-actieve stof (zeepachtige functie): bijvoorbeeld in blusmiddelen, verven en verzorgingsproducten, maar ook in wax voor vloeren, auto’s of ski's. In inkt en vaatwasmiddel.

De lijst van toepassingen is vrijwel eindeloos. Vanwege dit brede scala aan toepassingen wordt PFAS eveneens aangetroffen in diverse afvalstromen en rioolwater. Ook worden PFAS teruggevonden in gerecyclede producten zoals papier en compost.
 

Schadelijke eigenschappen

Doordat PFAS-verbindingen extreem sterk zijn, zijn ze zeer slecht afbreekbaar in het milieu en moeilijk te verwerken in de vuilverbranding. Metingen tonen aan dat deze stoffen op grote schaal in ons milieu aanwezig zijn. Veel PFAS-verbindingen zijn daarnaast ook moeilijk te verwijderen uit het milieu. 

De niet-afbreekbaarheid is de overkoepelende eigenschap van alle PFAS, ook van de vele PFAS waarover op dit moment nog niet zoveel bekend is. De overige eigenschappen verschillen per specifieke PFAS.  

  • snel en makkelijk verspreidend (mobiel)
  • ophopend in het menselijk lichaam, in dieren en planten (bioaccumulerend) 
  • met schadelijke effecten in mensen en het milieu (toxisch).

Schadelijk is bijvoorbeeld het effect op het immuunsysteem, op de voortplanting en ontwikkeling van het ongeboren kind. Ook kunnen PFAS een negatief effect hebben op het bloed en de lever, en kanker veroorzaken. In de natuur kunnen ze problemen opleveren voor dieren in de top van de voedselketen, zoals vogels en zoogdieren. 

Chemische eigenschappen

PFAS staat voor per- en polyfluoralkylstoffen. Het zijn in principe alle stoffen die tenminste een geperfluoreerde methyl groep (-CF3) of methyleen groep (-CF2-) bevat. Chemici zijn in staat om daarmee verschillende variaties te maken. En dat zijn er nogal wat. In 2021 heeft de Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling (OESO), de PFAS-definitie geformuleerd. Momenteel zijn er 10.000 verschillende verbindingen die voldoen aan deze definitie.

Definitie PFAS (OESO, 2021)

PFASs are defined as fluorinated substances that contain at least one fully fluorinated methyl or methylene carbon atom without any H/Cl/Br/I atom attached to it), i.e. with a few noted  exceptions, any chemical with at least a perfluorinated methyl group (–CF3) or a perfluorinated  methylene group (–CF2–) is a PFAS.