Vijf vragen over klimaatverandering en infectieziekten

Wat hebben klimaatverandering en infectieziekten met elkaar te maken?

“Alle ziekteverwekkers - virussen en bacteriën - zijn in bepaalde mate gevoelig voor klimaatfactoren zoals temperatuur, UV-straling, luchtvochtigheid en wind. We hebben het dan over ziekteverwekkers die via water, lucht of bodem kunnen worden overgedragen. Ook muggen en teken zijn gevoelig voor het klimaat. En voedseloverdraagbare ziekteverwekkers.

Als de ziekteverwekkers gevoelig zijn voor het klimaat, dan dus ook voor klimaatverandering. Dus meer hitte, vaker extreme neerslag, dat kan allemaal invloed hebben op het vóórkomen van ziektes in Nederland.

Al is dat niet het hele verhaal. Klimaatverandering beïnvloedt ook het verspreidingsproces, inclusief ons eigen gedrag. Daarmee heeft klimaatverandering ook indirect invloed op toename of juist afname van bepaalde ziekteverwekkers en bijbehorende ziektes.”

Welke ziektes kunnen vaker gaan voorkomen in Nederland?

“We kunnen dat nog niet altijd goed voorspellen. Wat we weten is dat de Vibrio-bacterie in zeewater op het Noordelijk halfrond toeneemt als gevolg van klimaatverandering. Het zeewater warmt namelijk op. Ook in Nederland kan dus de kans op een Vibrio-infectie toenemen. Dit kennen we bijvoorbeeld van de maag-darm-infectie via oesters. De bacterie kan ook wondinfecties veroorzaken via het zwemmen in zee.

Verder zijn muggen een bron van zorg. Het goede nieuws is wel dat bijvoorbeeld de Aziatische tijgermug zich nog niet in Nederland heeft gevestigd, ondanks dat het Nederlandse klimaat al geschikt is voor deze soort. Door een goede bestrijding is de tijgermug nu nog geen groot probleem. De tijgermug kan ziektes als knokkelkoorts, zikakoorts en chikungunya overbrengen. Maar het Nederlandse klimaat is ook bij opwarming niet optimaal voor deze ziekteverwekker.”

Kunnen overstromingen, zoals in Zuid-Limburg, leiden tot meer ziektes?

“Ja, extreme regenval kan invloed hebben op de waterkwaliteit. Overstromingswater kan door bijvoorbeeld schoonmaakwerkzaamheden zorgen voor maag-darm-infecties en luchtweginfecties.

Verder neemt de legionella-bacterie toe in een natte zomer. Verspreiding van die bacterie heeft zeker een associatie met weersomstandigheden. In hoeverre die toename echt samenhangt met klimaatverandering zal nog moeten worden onderzocht.”

Welke oplossingen zijn er?

“Om klimaatgevoelige ziekteverwekkers tegen te gaan is een goede inrichting van de leefomgeving van groot belang. Veel gemeentes zijn bezig met klimaatadaptatie. Een maatregel als meer water in de stad is goed voor verkoeling. Een waterspeelplaats is dan vaak een mooie oplossing, die ook kan helpen voor waterberging bij piekbuien. Maar als het stilstaand water is, dan kunnen daar bijvoorbeeld muggenlarven in groeien. Ook kan meer water in de stad leiden tot meer blootstelling aan druppels of aerosolen die ziekteverwekkers kunnen bevatten.

De meeste gemeentes houden daar wel rekening mee in planning of ontwerp van waterspeelplaatsen of fonteinen. Maar het blijft een aandachtspunt om ook met deze risico’s rekening te houden.”  

Wat is de rol van het RIVM bij die oplossingen?

“Vanuit het RIVM ondersteunen we gemeentes bijvoorbeeld bij het ontwerpen van waterspeelplaatsen. We communiceren onderzoeksresultaten ook naar GGD’en. Ook op nationaal niveau zorgen we voor een kennisbasis. We doen onderzoek en geven advies.

Veel is nog onbekend, al weten we steeds meer uit internationaal onderzoek of uit eigen laboratoriumonderzoek. In het algemeen wordt vrij veel onderzoek gedaan naar muggen. De routes via water, voedsel en bodem zijn nog onderbelicht. Dus mooi als daar ook aandacht voor is.”

Meer weten?

“We hebben voor het ministerie van EZK samen met onderzoekers uit de andere domeinen van het RIVM laten zien dat klimaatbeleid gunstig zal zijn voor de gezondheid, inclusief infectieziekten.” Zie ook artikel 'Klimaatverandering: nu al impact op gezondheid'

RIVM-rapport Mondiaal klimaatbeleid: gezondheidswinst in Nederland bij minder klimaatverandering